LIKUSAEN MAUBARA - FOHO TAROMAN & TETI BAUK MALIBERE LIKUSAEN - FOHO LAKAAN
Foho Metan Taroman-Tilai ka Tialau Taroman
Tuir istória husi parte Suai-Kovalima nian katak Reinadu Likusaen ka Likisa ne'e uluk sentru iha Foho Taroman iha Postu Administrativu Fatululik, Munisípiu Kovalima nian, Timor-Leste. Iha Foho Taroman nia tutun ida aas liu no lulik liu mak naran "UHUSKAIN MAUBARA" no iha ne'ebá mak iha Ksadan Likusaen Maubara nian. Likusaen ho Maubara ne'e sei ida de'it no maun alin. Tuir informasaun hosi ema sira hosi parte ne'ebá nian (Nai M. Berek), haktuir katak iha Uhuskain Maubara ne'e, bainhira udan atu tun, sempre iha Kalohan Mutin haleu foho ne'e nia tutun no ne'e bele iha razaun atu tau hanesan simbolu Kuda Mutin (Kuda Kalohan Mutin) iha Reinadu Likusaen nian.
Iha Foho Taroman nia tutun ida fali tetuk atu hanesan kuda nia kotuk temi naran "BATAK ka BATA TATOLI", ne'ebé babain temi mós "KUDA AMAN METAN". Iha ne'e mak Ksadan Wesei Wehali nian no mós iha kastelu no palásiu Liurai Tolu nian ne'ebé bolu AS DIRMA, AS MANLEA no AS KENU. Iha Batak Tatoli ne'e mós mosu kalohan metan molok udan tun no ida ne'e sai hanesan simbólu Kuda Kalohan Metan hosi Wesei Wehali nian (Nai M. Berek).
Relasiona ho Bata Tatoli, iha Aiknanoik ida ho títulu "FUIK FATUHUN & BUA FATUHUN":
FUIK NE'E, FUIK HOSI AS SIA MAI,
BUA NE'E, BUA HOSI LETEN SIA MAI,
FUIK NE'E, FUIK INA BITA TATOLI,
(Nai M. Berek)
Nune'e, ukun Likusaen Wesei Wehali ne'e hahú hosi Taroman ka bolu Impériu Taroman (nai Manek Aloysius) mak ikus mai tun fali ba iha Betun-Malaka ho Reinadu Maromak Oan Wehali no ba Alas Manufahi ho Reinadu Wewiku Likusaen- Loro Tiris Maromak Oan Babulu Tolu (Nai Baltazar d.c. Doutel.
Istória haktuir katak Reinadu Likusaen iha Taroman monu no ema Likusaen sira fahe malu, balun ho Loro Likusaen ba Lorosa'e no balun ba Loromonu bainhira mosu funu maun alin entre Likusaen no Wehali. Iha parte Loromonu nian iha Suku Raimanus iha Postu Administrativu Raimanuk iha Foho Mandeu nia hun, iha ema ne'ebé naran Bere Manus no Uma Lisan naran Kolibere ne'ebé iha ligasaun ho Liurai Likusaen.
Nune'e, funu Likusaen no Wehali hahú kedas hosi Taroman. Nune'e, mak hosi parte Wehali nia istória temi dalan tuan no inuk tuan Taroman.
Foho Taroman ne'e tuir fiar husi ema parte Tasi Mane husi Suai-Kobalima, Timor-Leste nian to'o iha parte Loro Monu, Malaka no Betun konsidera hanesan FOHO KUKUN ka FOHO LULIK.
Palásiu Liurai Tolu: Aas Dirma, Aas Kenu no Aas Manlea
Besik iha palásiu Liurai Tolu nian ne'e, iha moru ka fortaleza ne'ebé hada ho fatuk mahar no aas haleu. Ida ne'e hanesan fortaleza ne'ebé bele proteje sira hasoru funu-balun ka inimigu. 
Fortaleza ka lutu ho fatuk
Fatin rituál ba Bee Lulik
Lia nain Fatululik tau bua-malus (bua & fuik) hodi husu lisensa bainhira ami atu kuru bee lulik (21 Novembru 2019)
Bee Lulik
Bee ne'e maske iha bai loron, nafatin suli boot hanesan mota oan iha Foho Taroman nia tutun.
Rai sira iha ne'ebá iha marka ka simbólu idaidak nian. Marka ka simbólu hosi Taroman, Fatululik (Hatu Luli) no Fohoren nian mak Bein Nai Lafaek.
Fonte: Lexica
Marka ka simbólu Fatuloro (Hatu Loro) nian mak "Bua Saren Tomak".
Fonte:
* Nai M. Berek nu'udar membru Grupu Sejarah Jilid II no jerasaun iha ligasaun ho Fatululik-Taroman.
* Nai Moniz Berek nu'udar membru Grupu Sejerah Jili II no jerasaun hosi Uma Lisan Mane Hitus Likusaen Loro Kidal, Suai-Kobalima Lima.
TETI BAUK LIKUSAEN-MALIBERE LIKUSAEN
FOHO LAKAAN-MANU AMAN LAKAAN
Istória Likusaen nian mós iha kait ka relasaun ho Foho Lakaan no bei feto Laka Lorok Kmesak. Bei Teti Bauk ne'e nu'udar jerasaun husi bei Feto Laka Lorok Kmesak.
Bei Feto Laka Lorok Kmesak iha oan na'in mane na'in rua (2) mak bei Atok Lakaan no bei Taek Lakaan no oan feto na'in rua (2) mak bei feto Elok Lua Lorok no Balok Lua Lorok.
Bei mane Taek Lakaan kaben ho bei feto Balok Lua Lorok kous oan na'in haat (4), iha mane na'in rua (2) mak hanesan bei Dasi Bau Mau Lorok no bei Laka Lorok no feto na'in rua (2) mak hanesan bei feto Daba Lorok no Aluk Lorok.
Bei mane Dasi Bau Mauk kaben ho bei feto Daba Lorok kous oan sanulu no oan boot mak bei Teti Bauk ka Malibere Likusaen ka Nain no Loro Likusaen no oan mane daruak ka segundu mak bei Bere Bauk ka Bereliku Wehali ka Nain no Loro Wehali. Oan sira seluk la'o ba harii reinadu no ukun iha fatin-fatin iha rai Timor. Istória ka informasaun detallu bele haree iha ne'e: Cerita Gunung Lakaan.
Iha ai-knanoik kona-ba Lakaan no Manu Aman Lakaan hanesan tuir mai ne'e:
"Manu Aman Lakaan, Etu kumun belak husar,
Natar melin Bauho, Halimodok Takirin,
Asu rahuk WELAKU-Bakudua salalu,
Bonseli Wehali...(nst)
Ba soi nola, ba lori nola,
KLAK WEHALI, manas Wehali,
Abuk Wehali, Abuk Liurai,
Nodi mai nanuku, nodi mai natúr,
Ne'e uma metan, ne'e rin mean,
Ne'e natar melin, ne'e Bauho.
Teti Likusaen, Bere Wehali,
Mau Bere, Mau Wehali, Bere Mali Wehali,
Odamatan Likusaen, Kakuluk WEKEKE..."
Manu Aman Lakaan